Araştırma Makalesi

Türkiye’de Bitcoin İşlem Miktarının Belirleyicileri ve Online Bankacılık İşlemlerine Erişimin Etkisi

Bekir Tamer Gökalp¹

¹ Dr., Azimut Portföy Yönetim Şirketi., bt.gokalp@gmail.com, ORCID: 0000-0002-9766-3577

ÖZET

2009 yılında Bitcoin ile birlikte hayatımıza giren kripto paralar yatırımcıların yanında ekonomistlerin de ilgisini çekmektedir. Literatürde yapılan araştırmaların ana odak noktası daha çok Bitcoin’in ve diğer paraların fiyatını belirleyen faktörleri analiz etmek üzerindedir. Bu çalışmada ise Bitcoin’in fiyatından ziyade Bitcoin işlem miktarını belirleyen değişkenler analiz edilmeye çalışılmıştır. 5 Ocak 2015 ile 31 Mayıs 2020 arası dönemi kapsayan verilerden hareketle uygulanan Vektör Hata Düzeltme (VEC) Modeli, USD/TRY döviz kurunun, bankacılık hizmetlerine erişimin, online bankacılık sistemine erişimin ve altın fiyatının Bitcoin işlem miktarı üzerindeki etkisini incelemiştir. Kısa ve uzun dönem katsayılarından elde edilen sonuçlar online bankacılık sistemine erişimin Bitcoin işlem miktarı üzerinde pozitif yönlü, UDS/TRY döviz kurundaki değişimin ise negatif yönlü etkisi olduğunu göstermiştir. Diğer taraftan bir diğer bankacılık değişkeni olan bankacılık hizmetlerine erişimin veya bir diğer alternatif yatırım aracı olan altın fiyatının etkisi ise istatistiksel olarak desteklenememiştir. Bu bulgulardan hareketle Türkiye’de genç yatırımcıların Bitcoin piyasasına yatırım yapmaya daha meyilli olduklarını ve bu kişilerin Bitcoin fiyatı yanında dolar döviz kurunu da yakından izlediklerini tespit etmek mümkün olmaktadır.

Anahtar Kelimeler: Bitcoin, VECM, Kripto para, Türkiye ekonomisi

Jel Kodları: C22, C58, G12

Piyasaya çıktığı ilk dönemde bir dolardan daha düşük bir fiyata işlem gören Bitcoin 2020 yılının Mayıs ayı sonu itibariyle 9699 Amerikan dolarına işlem görmektedir. Ethereum ve Ripple gibi diğer kripto paralar ile kıyaslandığında Bitcoin’in en yüksek değere sahip kripto para olduğu görülmektedir. Bitcoin fiyatı yürürlükte olduğu süreç içerisinde sürekli dalgalanma göstermiştir. 2017 yılının sonlarında 20 bin Amerikan dolarına yaklaşan Bitcoin’in değeri zaman içinde düşüşe geçmiş, ancak bu kripto paraya olan ilgi asla sıfırlanmamıştır. Aksine gün içinde gerçekleştirilen Bitcoin işlem miktarında sürekli olarak bir artış yaşanmaktadır. Birçok iktisatçı Bitcoin işlem miktarının belirleyicilerin ne olduğu hususunda çeşitli araştırmalar yürütmüştür. Örneğin Wijk (2013) Bitcoin üzerinden yapılan işlemlerin ana belirleyicisinin Bitcoin ile USD arasındaki döviz kuru olduğunu dile getirmiştir. Buna göre Bitcoin’in ABD doları karşısından değeri arttıkça kâr beklentileri sebebiyle Bitcoin ile yapılan işlem miktarının da arttığını belirtmiştir. Panagiotidis vd. (2018) ise Bitcoin ile ilgili Google’da yapılan arama sayısı arttıkça Bitcoin ile yapılan işlem miktarının arttığını belirtmiştir. Buna göre bir ekonomide Bitcoin’e yönelik haberlerin artması, insanların Bitcoin’i hatırlamasına ve bu para birimi ile daha fazla işlem yapmasına neden olmaktadır. Bouoiyour ve Selmi (2014) ise Çin hisse senedi endeks değeri ile Bitcoin işlem miktarı arasında çok sıkı ve doğru yönlü bir ilişkinin olduğunu iddia etmiştir. Yazarlar bu ilişkiyi açıklarken uluslararası yatırımcıların Bitcoin ile Çin hisse senedi piyasasını eşdeğer gördüklerini belirtmişlerdir. Bitcoin ile yapılan işlemlerin nüfus etkisi sebebiyle Çin piyasasında daha yaygın olması, Çin hisse senedi endeksinin Bitcoin’in işlem sayısı ile eşdeğer görülmesine neden olmaktadır. Bouri vd. (2017) ise ekonomilerde meydana gelen belirsizliklerin Bitcoin işlem miktarı üzerinde etkili olan ana unsur olduğunu iddia etmiştir. Buna göre ekonomilerde belirsizliklerin artması, ekonomik birimleri döviz gibi alternatif araçlara yöneltmektedir. Bitcoin de döviz türlerinden biri olarak kabul edilebileceği için belirsizliklerin yüksek olduğu dönemlerde Bitcoin üzerinden yapılan işlem sayısında da önemli derecede artışlar görülmesi muhtemeldir. Bu bulgu ile paralel olarak Panagiotidis vd. (2018) Bitcoin işlem miktarı ile altın getirisi arasında, Bouri vd (2019) ise diğer kripto para birimlerinin fiyatı arasında sıkı bir ilişki tespit etmiştir. Ancak bu son iki yaklaşım literatürde ortak hareket eden değişkenler olarak kabul edilmektedir. Yani neden-sonuç ilişkisi vermekten ziyade senkronize hareket eden değişkenler olarak kabul görmektedir.

Bu çalışmada Türkiye’deki Bitcoin işlem miktarını etkileyen ana değişkenler analiz edilmeye çalışılmıştır. Şunun açıkça belirtilmesi gerekir ki bu çalışmada Bitcoin’in Türk Lirası cinsinden değerinden ziyade Türkiye’deki piyasalarda işlem gören miktarının ana belirleyicilerine odaklanılmıştır. Bu konuda birkaç unsur akla gelmektedir. Bunlardan ilki bankacılık sisteminde meydana gelen ilerlemelerle alakalıdır. Mobil bankacılığın kullanımının yaygınlaşması, Bitcoin’e ulaşma olasılığını artırmaktadır. Özellikle yeni neslin hem mobil bankacılığı kullanmaya daha meyilli olması hem de online finansal işlemler gerçekleştirme konusunda daha arzulu olmaları, Bitcoin işlem miktarını artırabilmektedir. Bir diğer unsur ise ödeme sistemleriyle alakalıdır. Gelişmekte olan ülkelerde herkesin bankacılık sistemine erişimi çeşitli nedenlerle mümkün olamamaktadır. Kimi insanların bankada mevduat açmasına izin verilmemekte ya da kredi kartı kullanımlarına önemli derecede sınırlar getirilmektedir. Böyle bir kısıt altında kalan kişilerin Bitcoin gibi kripto paraları bir ödeme aracı olarak kullanmak istemesi de Bitcoin işlem miktarının artmasının nedenlerinden biridir.

Bu çalışma literatüre üç açıdan katkı sunma potansiyeli taşımaktadır. Birincisi çalışma Bitcoin’in fiyatından ziyade işlem miktarına odaklanmaktadır. İkincisi ise Bitcoin işlem miktarının açıklanmasında daha önceden ele alınmamış bir faktörü dikkate almasıdır. Üçüncüsü ise Türkiye’de son dönemde gerçekleştirilen yapısal düzenlemeler ile alakalıdır. Bilindiği gibi Türkiye’de özellikle 2018 Ağustos’unda meydana gelen kur krizi ve sonrasındaki yüksek kur volatilitesi, hükümeti döviz piyasasında çeşitli önlemler almaya sevk etmiştir. Bu önlemler döviz ile işlem yapan ekonomik birimlere ilave yükler getirmektedir. Bu yüklerden kurtulmak isteyen ekonomik birimlerin zaman içinde Amerikan doları gibi para birimleri yerine Bitcoin gibi kripto paralar ile ödeme sistemine geçmeleri muhtemeldir. Bu da Bitcoin işlem miktarında artış olma ihtimalini güçlendirmektedir.

Çalışmanın yapısı şu şekilde oluşturulmuştur. İkinci bölümde Bitcoin literatürü ele alınmıştır. Üçüncü bölüm veri ve yöntemi anlatmaktadır. Dördüncü bölümde ampirik bulgular tartışılmaktadır. Son bölümde ise çalışmanın sonucu verilmektedir.